Stanowiska kierownicze są zwykle związane z dużym obciążeniem wynikającym z wysokiego poziomu ryzyka, rywalizacji, odpowiedzialności za podejmowane decyzje, odpowiedzialności prawnej i materialnej, presji czasu. Praca menedżera wiąże się także z częstymi. wyjazdami służbowymi, koniecznością wystąpień i realizacji zachowań związanych z wymogami roli, podlegających stałej kontroli. Istotny jest również klimat organizacyjny - znaczący wpływ na atmosferę pracy ma występowanie niepożądanych zjawisk, jak kont1ikty, narastanie antypatii czy izolacji między pracownikami.
Najczęstszymi przyczynami i stresu związanego z pracą są:
1) poczucie braku kontroli - nie ma wpływu na to, w jakiej kolejności wykonuje swoje zadania; nie ma wpływu na wybór metod pracy; nie może pracować w ustalonym przez siebie rytmie i tempie; nie może decydować o tym, kiedy zrobi sobie przerwę; nie ma wpływu na czas pracy;
2) monotonia pracy - najczęściej narzekają na nią robotnicy wykonujący najprostsze czynności oraz operatorzy maszyn i urządzeń; pracownicy musi wykonywać ciągle te samy ruchy rąk; pracownicy wykonują powtarzające się czynności w cyklach trwających poniżej 10 minut;
3) naglące terminy - 1/4 czasu pracy zajmują pracownikom pilne prace terminowe; konieczność dotrzymania pilnych terminów najczęściej wywołuje stres o natężeniu szkodliwym dla zdrowia;
4) szybkie tempo pracy - pracownicy muszą wykonywać swoje zadania w szybkim tempie przez co najmniej 1/4 czasu pracy; pracownicy są do tego zmuszani regularnie co wywołuje silny stres;
5) stosowanie przemocy, zastraszanie i inne formy nękania i molestowania pracowników - molestowanie seksualnie; stosowanie przemocy fizycznej; zastraszanie lub prześladowanie;
6) szkodliwe warunki pracy - najczęściej jest to hałas;
7) niewłaściwa organizacja pracy - (a) objawy fizjologiczne, przejawiające się pogorszeniem stanu zdrowia, zmianami metabolicznymi, podwyższeniem ciśnienia krwi, przyspieszeniem pracy serca i oddychania; (b) objawy psychiczne powodujące spadek zadowolenia i satysfakcji z pracy. napięcie, lęk. znudzenie, odkładanie spraw na później; (c) zmiany behawioralne , obejmujące spadek wydajności, absencją, rezygnację z pracy. nadpobudliwość, zaburzenia snu;
Natura stresu
Stres jest reakcją na bodziec, przygotowującą organizm do "ucieczki lub ataku". Odbierane sygnały o zagrożeniu przyczyniają się do wzrostu aktywizacji organizmu. Związane są z mobilizacją psychofizyczną, obejmującą zarówno ciało. jak i psychikę, czyli potencjalnie szeroki zbiór reakcji neurologicznych, hormonalnych, fizjologicznych, które prowadzą do pobudzenia organizmu lub, w ekstremalnej formie, zahamowania funkcji systemu.
Stan mobilizacji powstaje zarówno w sytuacji zagrożenia, jak i w sytuacji przekonania jednostki o zagrożeniu, prowadząc do szeregu zmian wegetatywnych. Bodziec wywołujący reakcję stresową nazywa się stresorem. Bodziec ten staje się stresorem w wyniku interpretacji, czyli w wyniku znaczenia, jakie mu nadaje człowiek. Selye (1963), twórca koncepcji stresu uważa, że bardziej istotne jest nie to, co się zdarza, lecz to, jak to odbieramy. W takim ujęciu doświadczenie aktywizujące o charakterze neutralnym lub lekko negatywnym, może, przez negatywną interpretacje, urosnąć do miary problemu i stać się wydarzeniem stresującym.
1) doświadczenie aktywizujące - wydarzenie, np. spóźnienie się na spotkanie;
2) przekonanie, interpretacja - wytworzenie irracjonalnego lub nieadekwatnego przekonania o sobie samym w następstwie zaistniałego wydarzenia, np. przypisanie sobie nieudolności lub głupoty;
3) następstwa emocjonalne - np. przekonania o sobie samym, poczucie winy, wstyd, złość, poczucie zagrożenia.
Chroniczne występowanie reakcji stresowej może doprowadzić do dysfunkcji lub uszkodzenia narządów, np. choroby psychosomatycznej.
Aktywacja stresowa ma swoje pozytywne strony. Istotą psychofizycznej reakcji stresowej jest pobudzenie aktywności niezbędnej do przygotowania się na wysiłek (tzw. stres konstruktywny - eustres).
Odporność na stres jest związana z niską reaktywnością, czyli cechami temperamentu.
Istnieje zależność pomiędzy poziomem stresu a efektywnością w wykonywaniu zadań. Przy niskim poziomie stresu poziom wyzwań jest także niski i - wykonywanie zadań jest mierne. Zwiększający się stres mobilizuje, wzrasta zaangażowanie w wykonywanie powierzonego zadania i jakość jego wykonania.
Różnimy się indywidualną tolerancją stresu (stymulacji), którego poziom jest dla nas optymalny, i przy którym dołożenie dodatkowych obciążeń nie sprzyja już wykonywaniu zadań, Przy nadmiernym stresie obniża się zdolność radzenia sobie z zadaniem, aż do wy.- stąpienia możliwego momentu załamania.
Stres staje się dysfunkcyjny, gdy:
1) jego poziom przekracza poziom optymalnego pobudzenia;
2) pobudzeni jesteśmy do działania, które nie następuje, włączają się archaiczne i nieadekwatne już mechanizmy obronne (walka, ucieczka).
Przy długotrwałym oddziaływaniu stresu, wyróżniamy trzy fazy reakcji stresowej;
1) stadium reakcji alarmowej - faza spadku odporności, która przejawia się zmianami fizjologicznymi i dezorganizacją działania, wywoływana w następstwie zadziałania stresora:
2) stadium odporności - zanikają objawy charakterystyczne dla reakcji alarmowej, organizm przystosowuje się do działania stresora, Odporność wzrasta powyżej poziomu "normalnego";
3) stadium wyczerpania - w następstwie długotrwałego oddziaływania stresora, zdolność przystosowania się (energia przystosowawcza) w końcu zanika. Ponownie obniża się odporność, wywołując objawy podobne do tych, które występują w fazie alarmowej.
Gdy jesteśmy w stanie nadwrażliwości, wszystko, co nas spotyka, każda relacja z otoczeniem jest już dla nas ponad miarę. Błahostka wyzwala w nas nieadekwatną reakcję, która może się przejawiać agresją lub depresją. Przykładem mogą być np. chińskie tortury. Na unieruchomioną rękę czy głowę ofiary spada, w jednakowych odstępach czasu i dokładnie w to samo miejsce, kropla wody. Po kilku dniach doprowadza to nieszczęśnika do szaleństwa z powodu bólu. Pojawia się mechanizm nadmiernej wrażliwości. Stale powtarzanie tej samej agresji zwiększa wrażliwość na nią.
Do typowych objawów długofalowego stresu należą:
1) problemy ze snem;
2) depresja poranna - strach przed nadchodzącym dniem;
3)zmęczenie - brak wytrwałości;
4) niezdolność do odprężenia się;
5)trudności z koncentracją - wędrujące myśli;
6) chroniczne martwienie się;
7) podenerwowanie, irytacja;
8) niekooperatywność (brak współdziałania, współpracy, współuczestniczenia);
9) poczucie napięcia;
10) poczucie nieradzenia sobie z problemem;
11) trudności ze zorganizowaniem się;
12) nieuzasadnione lęki;
13) podwyższone ciśnienie;
14) problemy żołądkowe;
15) bóle głowy;
16) kłopoty z oddychaniem - wywołane lękiem;
17) zawodna pamięć - gubienie przedmiotów;
18) używki stosowane w nadmiernych ilościach.
Do sposobów radzenia sobie ze stresem należą:
1) koncentrowanie się na danym problemie - rozwijanie postawy zadaniowej, której przeciwieństwem jest postawa egocentryczna;
2) uruchomienie mechanizmu wyobrażeniowego i autowerbalizncji (uspokajających autoperswazji takich jak: ”uspokój się”, ”wszystko będzie dobrze” itp.) oraz wytwarzanie pożądanych stanów psychicznych - dystansowanie się, myślenie życzeniowe:
3) szukanie wsparcia społecznego.
Każdy ma swój własny sposób wchodzenia w relacje z innymi; ważne jest, aby uzyskać pomoc od innych wtedy, gdy stanowi ona potrzebę życiową, a więc także w walce ze stresem.
Pomoc otoczenia to:
1) możliwość mówienia do kogoś stanowi sama w sobie sposób na zmniejszenie stresu. Mówienie, jeśli jest się spokojnie wysłuchiwanym, uspokaja;
2) pocieszenie przynosi ulgę - nawet ból fizyczny wydaje się przez chwilę mniej dotkliwy, gdy ktoś trzyma nas za rękę;
3) zrozumienie, docenienie, pochwała umacniają naszą wiarę w siebie i zaufanie do siebie;
4) inni mogą nas zachęcać lub pobudzać do działania - takie zachowania wyzwalają w nas energię potrzebną do dalszego wysiłku;
5) inni oczekują od nas tego samego, co my - stwarzają nam okazję do tego, abyśmy sami dawali. Zadowolenie towarzyszące dawaniu wyzwala substancje neurofizjologiczne (część mózgu odpowiadająca za układ nagrody, przyjemności) neutralizujące działanie substancji wydzielanych przy niepokoju.
Ponadto można zalecić:
1) pracę nad monologiem wewnętrznym i podwyższanie samooceny. Nie powinniśmy dopuszczać do tego, aby deprecjonujące myśli niszczyły nas. Starajmy się zamieniać je w takie, które nas wzmacniają;
2) ćwiczenia fizyczne;
3) dbałość o zdrowie;
4) relaksację;
5) właściwą organizację pracy, np. wydzielanie kolejnych etapów działania w sytuacji trudnej;
6) zwiększanie sprawowania osobistej kontroli nad sytuacją;
7) rozwijanie asertywności czyli nieantagonistycznych sposobów zachowania się.
Ogólnie mówiąc, sposoby radzenia sobie ze stresem można rozróżnić na: nastawione na problem (np. próba usunięcia, rozwiązania sytuacji stresowej, ominięcia źródła stresu) i nastawione na rozładowanie napięcia emocjonalnego spowodowanego daną sytuacją. Wybór sposobu postępowania zależy zarówno od osobowości, jak i sytuacji. Jednak osoby, które wierzą, że mogą wpłynąć na sytuację, mają skłonność do wybierania metod zorientowanych na problem. Działania skierowane na emocje są częstsze u osób, które uważają, że ich działania wiele nie zmienią.
Stres bardzo często dotyka osób, które zbyt ciężko pracują. Może przybierać postać chorób psychosomatycznych, chronicznego zmęczenia lub syndromu wypalenia zawodowego (o którym mówi jeden z moich wcześniejszych wpisów). Stres wymieniany jest również jako jeden z głównych czynników wywołujących syndrom "karoshi" (śmierci z przepracowania), którego pierwszy przypadek odnotowano w Japonii w latach 60-tych XX wieku. Syndrom ten dotyka zwłaszcza menedżerów japońskich pracujących bardzo intensywnie, bez urlopów i wypoczynku.
Znane są dwa (A i B) typy zachowania w obliczu stresu:
Stres jest bardzo silnie związany z zachowaniem typu A. Jego wzór charakteryzuje się dążeniem do coraz większych osiągnięć, skłonnością do rywalizacji, agresją, pośpiechem, pobudliwością, poczuciem presji czasu. Osoba reprezentująca zachowanie typu A ma zwykle napięty wyraz twarzy i dominującą mowę ciała, często przerywa wypowiedzi innym, wykazuje niepokój ruchowy. Jest bardzo zaangażowana w pracę, stawia sobie wciąż nowe cele i wysokie standardy wykonania. Przeszkody wywołują u niej mobilizację, której towarzyszy nadmierna irytacja i wybuchowość. Stres u osób o wzorze zachowania A wiąże się zwykle z poczuciem utraty kontroli nad zdarzeniami. W dodatku potęgowany jest przez fakt, iż osoby te rzadko korzystają ze wsparcia społecznego. Większość badań wskazuje, że wzór zachowania typu A jest czynnikiem ryzyka chorób psychosomatycznych, a w szczególności choroby wieńcowej.
Osoby reprezentujące zachowanie typu B nie wykazują wyżej wymienionych cech. Są bardziej zrelaksowane, działają spokojnie bez nadmiernego pośpiechu.
Podsumowanie
Psychologia zarządzania dostarcza wielu wskazówek ułatwiających zrozumienie ludzkich zachowań oraz doskonalenie własnej efektywności kontaktów z innymi. Rozumienie różnic w zakresie osobowości i temperamentu pozwala na bardziej efektywny dobór kadry do różnych rodzajów zadań, a także wybór skutecznych dzialań w procesie kierowania, motywowania rozwijania poszczególnych pracowników. Omówiono związki procesów psychicznych z osiąganiem sukcesów w pracy menedżera, Wskazano obszary, których monitorowanie i doskonalenie może wydatnie przyczynić się do sukcesu jednostki i organizacji.
Bibliografia
Eliot R.S. (1997), Od stresu do siły, Warszawa: Wydawnictwo Amber.
Leary-Joyce J. (2012), Psychologia sukcesu, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Karney J.E. (1998), Człowiek i praca, wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Warszawa: Międzynarodowa Szkoła Menedżerów.
Kozielecki J. (1998), Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Żak.
Martowska K. (2012), Psychologiczne uwarunkowania kompetencji społecznych, Stowarzyszenie Filomatów: Wydawnictwo LiberiLibri.
Najda M. (2015), Etyka pracy a mobbing w ujęciu filozofii moralnej i psychologii, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Oleś P.K. (2011), Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pervin L.A. (2002), Psychologia osobowości, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Selye H. (1977), Stres okiełznany, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Shultz D.P., Shultz S.E. (2011), Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Springer S.P., Deutsch G. (1998), Lewy mózg, prawy mózg, Warszawa: Prószyński i S-ka S.A.
Wojciszke B. (2006), Człowiek wśród ludzi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz